Główne zasady konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej

Wiele się mówi o Konstytucji, ale nie każdy ją zna na tyle, by wiedzieć, jakie są jej główne zasady. Najwyższa pora więc nieco się douczyć w tym przedmiocie.

• Zasada dobra wspólnego
• Zasada państwa demokratycznego
• Zasada państwa prawa
• Zasada państwa jednolitego
• Zasada zwierzchności narodu

Zasada dobra wspólnego

Jako pierwszą zasadę Konstytucja podaję zasadę dobra wspólnego. Chodzi tu o deklarację, że Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Zasada ta zobowiązuje władze publiczne do przeciwdziałania sytuacjom, w których jednostki lub grupy zmierzają do zawłaszczenia dla siebie dobra wspólnego.

Zasada ta przede wszystkim zakazuje nieuzasadnionego uprzywilejowania jednych grup społecznych kosztem innych. Zabrania też wykorzystywania dobra wspólnego do zabezpieczenia interesów jednostki bądź grupy. Dlatego na przykład niedopuszczalna jest monopolizacja rynku – nie może ona być sankcjonowana prawnie, ponieważ narusza swobodę wykonywania zawodu lub podejmowania działalności gospodarczej.

Zasada państwa demokratycznego

Ta zasada określa ustrój Rzeczpospolitej Polskiej. Otóż ma być ona państwem demokratycznym. Z grubsza wiadomo, że chodzi o władzę sprawowaną przez naród, sama demokracja nie została jednak zdefiniowana, ponieważ jet to pojęcie opisowe, niedające się dokładnie dookreślić. Konstytucja wskazuje jednak pewne nierozłączne cechy takiego ustroju – władzę narodu poddającą organy przedstawicielskie cyklicznej legitymizacji w drodze powszechnych i wolnych wyborów, trójpodział władzy, kadencyjność, pluralizm polityczny, gwarantowanie wolności i praw człowieka takich jak wolność głoszenia swoich poglądów, równość wobec prawa.

Zasada państwa prawa

Ta zasada, nazywana także zasadą rządów prawa lub zasadą praworządności, jest zbiorczym wyrażeniem reguł i zasad, których Konstytucja nie nazywa wprost, ale które wynikają z istoty państwa prawa. Owe reguły i zasady są tworzone przez naukę prawa i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.

Z zasady państwa prawa wypływają zasady materialne, mówiące, na jakich wartościach państwo powinno się opierać, oraz formalne, mówiące o związaniu władzy publicznej prawem. Do tych pierwszych należy między innymi zasada ochrony praw nabytych. Zasada państwa prawa w znaczeniu formalnym mówi natomiast o tym, że wszystkie działania władzy publicznej mogą być podejmowane tylko wtedy, gdy istnieje dla takiego działania wyraźna norma kompetencyjna.

Zasada państwa jednolitego

Ta zasada określa, że Polska jest państwem jednolitym, a zatem istnieje w niej tylko jeden podmiot władzy najwyższej. Sprawuje ją on niepodzielnie na cały terytorium państwa. W myśl tej zasady żadna jednostka podziału terytorialnego Polski nie może posiadać samodzielności państwowej i nie ma suwerenności.

Zasada zwierzchności narodu

Ta zasada mówi o tym, że władza zwierzchnia należy w Polsce do narodu. Żaden podmiot nie może sprawować pierwotnej i suwerennej władzy, ta bowiem należy do narodu jako całości. W tym ujęciu naród nie jest rozumiany w znaczeniu etnicznym, ale filozoficzno-społecznym, a więc stanowią go wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, bez względu na pozycję społeczną, wykształcenie, status majątkowy, religię i światopogląd.