Konstytucja 3 maja, kiedyś a dzisiaj?

Uchwalenie Konstytucji 3 maja było, było wydarzeniem o znaczeniu historycznym. Pierwsza w Europie i druga na świecie miała ogromny wpływ na późniejszy rozwój ustawodawstwa w innych krajach. Do dziś świętujemy 3 maja, jako zwycięstwo demokracji i krok milowy służący naprawie kraju. Oczywiście współcześnie obowiązująca konstytucja nie jest tą samą, co ta ogłoszona w 1791 roku, ale była niezwykle ważna dla nas jako Polaków.

Czym jest konstytucja?

Słowo konstytucja było znane jeszcze na długo, zanim uchwalono ją 3 maja, była jednak używania z nieco innym znaczeniu. Jest to słowo pochodzenia łacińskiego, które w wolnym tłumaczeniu oznacza „urządzać, ustanawiać, regulować”, innymi słowy był to zwyczajowy akt prawny, albo ustawa zasadnicza. W Polsce był to synonim zwykłej ustawy i często była ona ustanawiana. Wszystko rzecz jasna zmieniło się w 1791 roku.

Konstytucja 3 maja – rys historyczny

Każdy zna tę datę – 3 maja 1791 rok – moment, w którym została uchwalona pierwsza w Europie i druga na świecie Konstytucja regulująca ustrój prawny kraju. Pierwszą na świecie była ta amerykańska, którą datuje się na 1787 rok, czyli dosłownie 4 lata przed polską. Została ona uchwalona przez ówczesnego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a jej najważniejszym zadaniem było zlikwidowanie wad dotychczas obowiązującego prawa opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej.

Wprowadzono monarchię dziedziczną, ograniczono prawa szlachty oraz wprowadzono częściowe zrównanie praw między szlachtą a mieszczanami. Poruszono także kwestię chłopów, którzy według prawa zostali objęci ochroną państwa, zniesiono także formalnie prawo do liberum veto, które w przeszłości przynosiło więcej kłopotów niż pożytku.

Oczywiście zmiany te nie wszystkim się spodobały, już od początku projekt nowej konstytucji spotkał się z oporem zarówno szlachty krajowej, jak i państw sąsiadujących, zwłaszcza Rosji. Doszło do wielu protestów, a także zbrojnych działań, które kilka lat później, w 1795 roku przyczyniły się do I rozbioru Polski.

Konstytucja 3 maja kiedyś – jak działała?

Przede wszystkim pierwotna Konstytucja 3 maja była o charakterze czasowym, a nie jak obecnie stałym. W przepisach uwzględniono zmiany regulacji, które powinny następować co 25 lat. Z czasem prawa wieczyste (stałe) zostały zarezerwowane tylko na niektórych norm prawnych, które nie podlegały przedawnieniu ani zmianom.

Jak konstytucja 3 maja zmieniła się przez lata?

Warto nadmienić, że obecnie obowiązująca konstytucja nie jest tą samym, co ta uchwalona 3 maja 1791 roku. Współczesny dokument prawny powstał 2 kwietnia 1997 roku, a prace nad nią trwały od 1989 roku. Niestety sama konstytucja 3 maja nie przetrwała próby czasu – rewolucyjne zmiany, jakie wprowadzała, podburzyły do buntu część społeczeństwa i dokonania pierwszego oraz kolejnych rozbiorów. Tak naprawdę obowiązywała ona tylko w latach 1791 – 1793. Była jednak ważną podwaliną pod przyszłe działania ustawodawcze określające ustrój prawny kraju. Polska przez lata nie miała na tym polu łatwo, jako że wciąż znajdowała się pod okupacją różnych państw.

Jakie konstytucje obowiązywały przez lata następne?

Jak zostało wspomniane, Konstytucja 3 maja w praktyce funkcjonowała tylko przez 3 lata, ale aż do czasów współczesnych i obecnie obowiązującej Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, przewinęło się ich całkiem sporo. W latach 1807 – 1815 funkcjonowała Konstytucja Księstwa Warszawskiego, później w czasie 1815 – 1832 była to już Konstytucja Królestwa Polskiego.

Były też osobne Konstytucja dla Wolnego Miasta Kraków, Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego oraz Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii. Mała Konstytucja pojawiła się w 1919 roku i przetrwała 2 lata do 1921 roku. Później pojawiły się też konstytucje marcowa (1921 – 35, 45 – 52) i kwietniowa (1935 – 45). Od 1952 roku aż do 1997 obowiązywała Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, która potem została zmieniona na tę współcześnie nam znaną. W międzyczasie występowało jeszcze kilka mniejszych, tymczasowych konstytucji.